مقدمه:
انتخاب‌های عاطفی ما تصادفی هستند؟ چرا بارها وارد روابطی می‌شویم که پایان خوشی ندارند؟ آیا این فقط یک بدشانسی است یا الگویی درونی ما را به سمت افراد اشتباه می‌کشاند؟ بسیاری از ما در چرخه‌ای تکراری از روابط ناسالم گرفتار شده‌ایم و هر بار از خود می‌پرسیم: “چرا همیشه چنین افرادی را انتخاب می‌کنم؟” در این مقاله، از دیدگاه روانشناسی به بررسی این موضوع می‌پردازیم و راهکارهای عملی برای تغییر این الگو ارائه می‌دهیم.
1. الگوهای دلبستگی: نقش کودکی در انتخاب‌های احساسی
یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر انتخاب‌های عاطفی ما، سبک دلبستگی است. دلبستگی نوعی پیوند عاطفی است که در دوران کودکی با مراقبان اصلی‌مان (معمولاً والدین) شکل می‌گیرد و چارچوبی برای روابط آینده‌مان می‌سازد.
- دلبستگی ایمن: این افراد در کودکی مراقبتی پایدار و محبت‌آمیز دریافت کرده‌اند و در بزرگسالی به راحتی به دیگران اعتماد می‌کنند. آن‌ها روابطی سالم، متعادل و حمایتگر را انتخاب می‌کنند.
- دلبستگی اجتنابی: کسانی که در کودکی نادیده گرفته شده‌اند یا والدینی سرد و غیرحساس داشته‌اند، در بزرگسالی از صمیمیت می‌ترسند. آن‌ها معمولاً از برقراری رابطه عمیق دوری کرده و احساسات خود را سرکوب می‌کنند.
- دلبستگی اضطرابی: این افراد در کودکی مراقبت‌های ناپایدار دریافت کرده‌اند و در بزرگسالی نیازمند تأیید دائمی از سوی شریک عاطفی خود هستند. آن‌ها اغلب احساس ناامنی دارند و ممکن است در روابط خود دچار حسادت و نگرانی شوند.
- دلبستگی آشفته (دوگانه): این سبک ترکیبی از دو سبک اجتنابی و اضطرابی است. این افراد در کودکی تجربه‌های متناقضی از محبت و طرد شدن داشته‌اند و در روابط بزرگسالی دچار نوسانات شدید احساسی هستند. آن‌ها ممکن است همزمان به سمت صمیمیت کشیده شده و از آن هراس داشته باشند.
راهکار:
برای تغییر این الگوها، باید سبک دلبستگی خود را بشناسید و به تدریج روی ایجاد دلبستگی ایمن کار کنید. کار با یک درمانگر می‌تواند به شما در این مسیر کمک کند، زیرا روان‌درمانی فردی به شما ابزارهای لازم برای شناخت الگوهای رفتاری، باورها و احساساتتان می‌دهد و به شما کمک می‌کند تا عمیق‌تر به ریشه‌های مشکلات خود بپردازید. تمرین‌های ذهن‌آگاهی و خودشناسی نیز می‌توانند شما را نسبت به واکنش‌های خود در روابط آگاه‌تر کنند. ایجاد مرزهای سالم در روابط و تمرین اعتماد متقابل نیز نقش کلیدی در تغییر الگوهای دلبستگی دارد. روان درمانی فردی به شما این امکان را می‌دهد که با حمایتی حرفه‌ای و شخصی، گام‌های مؤثری در جهت بهبود روابط خود بردارید و به دلبستگی ایمن دست یابید.
2. زخم‌های کودکی و تأثیر آن بر انتخاب‌های احساسی
گاهی جذب افراد نامناسب نتیجه‌ی تلاشی ناخودآگاه برای جبران زخم‌های کودکی است. اگر در کودکی محبت کافی دریافت نکرده‌ایم، ممکن است به سمت افرادی کشیده شویم که ما را نادیده می‌گیرند، زیرا این احساس برایمان آشناست.
- کسانی که در کودکی نادیده گرفته شده‌اند، ممکن است جذب افرادی سرد و بی‌عاطفه شوند.
- اگر همیشه برای جلب توجه والدین تلاش کرده‌اید، احتمالاً وارد روابطی می‌شوید که نیاز به تلاش بیش از حد دارد.
راهکار:
شناخت زخم‌های کودکی و کار روی آن‌ها می‌تواند تأثیر مستقیمی بر انتخاب‌های عاطفی شما داشته باشد. نوشتن خاطرات دوران کودکی و تحلیل احساسات ناشی از آن، می‌تواند به شما کمک کند تا ریشه مشکلات را شناسایی کنید. مراجعه به یک روان‌درمانگر متخصص در زمینه‌ی درمان زخم‌های کودکی نیز می‌تواند مسیر شفابخشی را تسهیل کند. همچنین، تمرین مهارت‌های ارتباطی سالم، مانند بیان احساسات و نیازهای خود به شیوه‌ای سازنده، به شما کمک می‌کند تا از روابط ناسالم فاصله بگیرید.
3. سیستم پاداش مغز: چرا جذب افراد سخت‌گیر و بی‌توجه می‌شویم؟
مغز ما به دنبال چالش‌ها و پاداش‌های نایاب است. وقتی کسی ما را نادیده می‌گیرد یا رفتارش غیرقابل پیش‌بینی است، سیستم دوپامینی مغز فعال شده و ما را به او وابسته می‌کند.
- اثر تناوب پاداش: وقتی گاهی از فرد مقابل توجه دریافت می‌کنید و گاهی نه، بیشتر به او وابسته می‌شوید. این همان دلیلی است که افراد به قمار معتاد می‌شوند.
راهکار:
هوشیاری نسبت به این پدیده و آگاهی از اینکه ممکن است جذب افراد غیرقابل دسترس شویم، می‌تواند به ما کمک کند تا انتخاب‌های بهتری داشته باشیم. یکی از تکنیک‌های مؤثر در این زمینه، تمرین خودآگاهی هیجانی است؛ به این معنا که قبل از تصمیم‌گیری در مورد یک رابطه، احساسات خود را تحلیل کنیم و ببینیم آیا این احساسات ناشی از هیجان‌زدگی بیش از حد و چالش‌های غیرضروری است یا نه. همچنین، تعیین معیارهای مشخص برای انتخاب شریک عاطفی و پایبندی به آن‌ها می‌تواند شما را از ورود به روابط ناسالم بازدارد.
4. باورهای محدودکننده: آیا فکر می‌کنید لیاقت رابطه سالم را ندارید؟
باورهایی که در کودکی یا طی تجربه‌های زندگی شکل گرفته‌اند، می‌توانند مستقیماً روی انتخاب‌های ما اثر بگذارند. بسیاری از ما باورهای مخربی داریم که به صورت ناخودآگاه ما را به سمت روابط ناسالم سوق می‌دهند. این باورها معمولاً ریشه در تجربیات گذشته، تربیت خانوادگی و پیام‌هایی که از جامعه دریافت کرده‌ایم دارند.
راهکار:
بازسازی باورهای محدودکننده یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌توان برای بهبود روابط عاطفی انجام داد. تمرین بازسازی شناختی، که شامل شناسایی باورهای ناسالم، تحلیل منطقی آن‌ها و جایگزینی با باورهای سالم‌تر است، می‌تواند کمک‌کننده باشد. علاوه بر این، تمرین‌های تقویت عزت نفس مانند تأییدهای مثبت روزانه و خودمراقبتی عاطفی، نقش مهمی در تغییر این باورها دارند. مراجعه به مشاور یا روانشناس برای شناسایی الگوهای فکری اشتباه و تغییر آن‌ها نیز توصیه می‌شود.
5. چطور انتخاب‌های سالم‌تری داشته باشیم؟
برای داشتن روابط سالم، باید از چرخه‌های مخرب خارج شویم:
- شناخت الگوهای تکراری: تحلیل روابط گذشته می‌تواند به شما کمک کند تا الگوهای ناسالم را شناسایی کنید.
- تمرین دلبستگی ایمن: ایجاد روابط با افراد قابل‌اعتماد و حمایتگر می‌تواند به تغییر الگوهای دلبستگی کمک کند.
- افزایش عزت نفس: هرچه بیشتر خودتان را بپذیرید، کمتر جذب افراد ناسالم خواهید شد.
راهکار:
برای تغییر الگوهای انتخاب‌های عاطفی، لازم است تمرین‌های عملی روزانه را در زندگی خود بگنجانید. این تمرین‌ها شامل تقویت مهارت‌های ارتباطی سالم، یادگیری تعیین مرزهای مشخص در روابط، و تمرکز بر خودآگاهی هیجانی است. همچنین، ایجاد یک شبکه‌ی حمایتی از دوستان و خانواده‌ای که شما را در مسیر انتخاب‌های سالم‌تر همراهی کنند، بسیار کمک‌کننده خواهد بود. انجام فعالیت‌های فردی که حس ارزشمندی و رضایت درونی را افزایش می‌دهند، مانند ورزش، یادگیری مهارت‌های جدید و مشارکت در فعالیت‌های گروهی، به بهبود سلامت عاطفی کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری: انتخاب‌های عاطفی ما تصادفی نیستند
جذب افراد نامناسب نتیجه‌ی تصادف یا سرنوشت نیست، بلکه ترکیبی از الگوهای دلبستگی، زخم‌های کودکی، واکنش‌های شیمیایی مغز و باورهای ناخودآگاه ماست. خبر خوب این است که با آگاهی از این عوامل، می‌توانیم چرخه‌ی روابط ناسالم را بشکنیم و انتخاب‌های بهتری داشته باشیم.
