انتقال هیجانی در فرزندپروری: وقتی فرزندتان شبیه شماست و این موضوع خشم‌تان را برمی‌انگیزد
در فرآیند فرزندپروری، والدین ناخواسته با بخش‌هایی از گذشته‌ی روانی خود روبه‌رو می‌شوند. یکی از رایج‌ترین چالش‌هایی که در جلسات مشاوره فرزندپروری در مرکز روانشناسی خانواده امن مشاهده می‌شود، تجربه‌ی خشم یا ناراحتی والدین از رفتارهایی در فرزندشان است که بازتابی از ویژگی‌های حل‌نشده‌ی خود آنان در گذشته است.
این پدیده که در روانشناسی با عنوان انتقال هیجانی در فرزندپروری شناخته می‌شود، می‌تواند رابطه‌ی والد و فرزند را دچار تنش، کنترل‌گری یا فاصله عاطفی کند.
انتقال هیجانی در فرزندپروری به چه معناست؟
«انتقال هیجانی» (Emotional Projection) زمانی رخ می‌دهد که والد، هیجانات یا تجربه‌های شخصیِ ناتمام و حل‌نشده‌ی خود را به فرزندش منتقل می‌کند. در این شرایط، والد به جای دیدن واقعیت کودک، با بخشی از خویشتن مواجه می‌شود که از طریق رفتار کودک مجدداً فعال شده است.
برای نمونه، مادری که در کودکی به دلیل خجالت‌کشیدن تحقیر شده، ممکن است با دیدن خجالتی بودن فرزند خود در جمع، دچار خشم یا شرمندگی شود؛ نه به دلیل رفتار فرزند، بلکه به‌خاطر زخم روانی که هنوز در ناخودآگاه خود حمل می‌کند.
نشانه‌های انتقال هیجانی در والدگری
1. واکنش‌های هیجانی اغراق‌آمیز
واکنش‌هایی مانند خشم، تحقیر، نگرانی شدید یا برخوردهای تند در برابر رفتارهای عادی کودک (مثل ترس، اشتباه یا ناکامی)، می‌تواند نشانه‌ی فعال شدن یک زخم قدیمی در والد باشد.
2. هم‌پوشانی تجربه‌های کودک با خاطرات والد
اگر رفتار کودک یادآور تجربه‌ای آسیب‌زا از دوران کودکی یا نوجوانی والد باشد، احتمال انتقال هیجانی بیشتر می‌شود.
3. تمایل به اصلاح افراطی کودک
والد احساس می‌کند باید کودک را «نجات» دهد یا «تصحیح» کند تا اشتباهات و ضعف‌هایی که خود در گذشته داشته، در فرزندش تکرار نشود. این فشار معمولاً ناخواسته و ناخودآگاه است.
پیامدهای نادیده گرفتن انتقال هیجانی در تربیت کودک
نادیده‌گرفتن مکانیزم‌های انتقالی در رابطه با کودک، ممکن است پیامدهای زیر را به‌همراه داشته باشد:
-
آسیب به عزت‌نفس کودک
-
بروز احساس گناه یا ناکافی بودن در کودک
-
تکرار چرخه‌ی روانی ناپذیرفته از نسلی به نسل دیگر
-
احساس ناکامی و فشار روانی در خود والد
در مشاوره‌های تخصصی مرکز روانشناسی خانواده امن، بسیاری از والدین پس از آشنایی با مفهوم انتقال هیجانی در فرزندپروری، با شگفتی متوجه می‌شوند که بسیاری از تعارض‌های عاطفی میان آن‌ها و فرزندشان، ریشه در گذشته‌ی خودشان دارد.
راهکارهایی برای مدیریت انتقال هیجانی در فرزندپروری
1. تمرین خودآگاهی
در لحظه‌ی بروز خشم یا ناراحتی از رفتار فرزند، چند پرسش کلیدی را از خود بپرسید:
-
آیا این واکنش متناسب با رفتار کودک است؟
-
آیا این رفتار، یادآور تجربه‌ای تلخ از گذشته‌ی من نیست؟
2. استفاده از خاطره‌نویسی درمانگرانه
توصیه می‌شود والدین ویژگی‌هایی را که در فرزندشان آن‌ها را آزار می‌دهد، یادداشت کنند و ارتباط آن ویژگی‌ها با تجربه‌های شخصی خودشان را بررسی نمایند. این تمرین می‌تواند به تفکیک احساسات کمک کند و آگاهی نسبت به انتقال هیجانی را افزایش دهد.
3. پذیرش فردیت کودک
فرزند ما ادامه زندگی شخصی ما نیست. او انسانی مستقل با مسیر و تجربه‌ی منحصربه‌فرد خود است. پذیرش تفاوت‌ها و فاصله گرفتن از نگاه اصلاح‌گرایانه، پایه‌گذار رابطه‌ای ایمن و سالم میان والد و کودک خواهد بود.
4. مراجعه به روانشناس متخصص والدگری
در صورت شدت یافتن احساسات یا تکرار مداوم تعارض، بهره‌گیری از مشاوره والدگری در مراکز تخصصی مانند مرکز روانشناسی خانواده امن، به والد کمک می‌کند ریشه‌های هیجانی خود را شناسایی کرده و از انتقال آن به فرزند پیشگیری کند.
جمع‌بندی
انتقال هیجانی در فرزندپروری، پدیده‌ای ناپیدا اما بسیار تأثیرگذار در رابطه‌ی والد و فرزند است. والدینی که بتوانند به‌جای کنترل کودک، به درون خود بنگرند و با زخم‌های هیجانی گذشته مواجه شوند، امکان ایجاد رابطه‌ای سالم، همدلانه و پایدار را با فرزند خود خواهند داشت.
در مرکز روانشناسی خانواده امن، یکی از محورهای مهم در مشاوره‌های فرزندپروری، شناسایی و بازسازی همین فرآیندهای انتقالی است. اگر شما نیز درگیر احساساتی هستید که منشأ آن را دقیق نمی‌دانید، ما در کنار شما هستیم تا در این مسیر، همراه و پشتیبان‌تان باشیم.
