طرح مسأله آسیب‌های اجتماعی و ضرورت پیشگیری از آن امری اجتناب‌ناپذیر، عقلانی، منطقی و آینده‌نگرانه است و مجموعه فرهنگیان اعم از کارشناسان، معلمان، مشاوران و مربیان و… نمی‌توانند نسبت به این موضوع بی‌تفاوت برخورد کنند.
لذا بسیار ضروری است که به امر آسیب‌های اجتماعی و پیشگیری از آن با نگاهی علمی و پژوهشی بپردازیم.
اهمیت مطالعه آسیب‌های اجتماعی
مطالعه آسیب‌های اجتماعی اعم از نابهنجاری‌ها و انحرافات اجتماعی یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث جامعه‌شناسی است. اگر چه مساله نابهنجاری امری نسبی است و از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت است. اما آنچه که در این مبحث مطرح می‌باشد این است که چه عواملی آسیب‌های اجتماعی را کاهش یا افزایش می‌دهد و به بیانی دیگر؛
چگونه می‌توان آسیب‌های اجتماعی مدارس را کاهش داد؟
باید بپذیریم آموزش و پرورش به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، بیشترین تاثیر تربیتی را بر روی یکایک افراد جامعه دارد؛ به شرطی که به موقع و به‌جا، بتواند کارکرد جامعه‌پذیری و در کنار آن پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی را فاقد هیچ وقفه و خللی به شکلی مطلوب و مناسب به انجام رساند.
در مورد آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی نباید نگاه تک بعدی و تک علتی داشت. چرا که یک پدیده اجتماعی معلول چندین علت و عوامل متعدد است. گرچه ممکن است سهم و نقش یک علت بیشتر از بقه علل باشد.
با توجه به شرایط امروزی جامعه ما از مهم‌ترین مخاطرات و آسیب‌های اجتماعی جدی که دانش‌آموزان و نسل نوجوان و جوان ما را تهدید می‌کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اعتیاد به سیگار
- اعتیاد به مواد مخدر به ویژه مخدرهای صنعتی و همچنین مواد مخدر نوظهور مانند گل
- مصرف مشروبات الکلی
- پیامدهای منفی ازدواج زودهنگام دختران شاغل به تحصیل
- مخاطرات مربوط به فضای مجازی و شبکه اینترنت
- خشونت، پرخاشگری و نزاع
- مخاطرات مربوط به بروز و ظهور فرقه‌های انحرافی دینی و عرفان‌های کاذب
- اقدام به خودکشی
مهم‌ترین علل و عوامل در آسیب‌های اجتماعی:
اعتیاد به سیگار
با توجه به دسترسی آسان و ارزان قیمت و عدم محدودیت قانونی و اخلاقی در تهیه و خرید سیگار زمینه گرایش به سیگار در دانش‌آموزان (خاصه متوسطه دوم) فراهم می‌شود. نقش آموزش و پرورش در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به این موضوع مهم نیز باید توجه کافی داشته باشد.
از نظر ما مهم‌ترین عوامل گرایش این گروه به سیگار عبارتند از:
- انگیزه‌های کاذب و انحرافی نظیر: خودنمایی، شخصیت‌یابی، مورد توجه قرار گرفتن و جلب توجه کردن
- رهایی از مشکلات (روحی و روانی)،
- عدم توانایی نه گفتن به پیشنهادهای جمع و دوستان،
- کسب تجربه و کنجکاوی،
- نداشتن قبح اخلاقی و اجتماعی مصرف سیگار در جامعه (مصرف سیگار نه مانند مشروبات الکلی حرمت شرعی دارد و نه مانند مواد مخدر منع قانونی)،
- مصرف سیگار از سوی گروه‌های مرجع نظیر هنرپیشگان و ورزشکاران و… .
اعتیاد به مواد مخدر به ویژه مخدرهای صنعتی
سابق بر این غالب مخدرها طبیعی و گیاهی بودند. اکنون غالب مواد مخدر نوعی فرآورده آزمایشگاهی هستند و در یک فرایند صنعتی ترکیب و ساخته می شوند.
از نظر ما مهم‌ترین عوامل گرایش دانش‌آموزان به مخدرهای صنعتی عبارتند از:
- گسترش تبلیغات آن در فضای مجازی و شبکه‌های اینترنتی
- انگیزه‌های کاذب و انحرافی نظیر: خودنمایی، شخصیت یابی، مورد توجه قرار گرفتن و جلب توجه کردن،
- رهایی از مشکلات (روحی و روانی)،
- عدم توانایی نه گفتن به پیشنهادهای جمع و دوستان،
- کسب تجربه و کنجکاوی،
- ورود به یک فضای خلسه و هپروتی و نئشگی،
- انگیزه داشتن تناسب اندام، کاهش وزن و لاغر شدن (خاصه در دختران).
مصرف مشروبات الکلی
این موضوع با توجه با حرمت شرعی آن و حجیم بودن (نسبت به دیگر مخدرها) شاید اینگونه به ذهن برسد که کمتر مصرف می شود. ولی با توجه به جذابیت‌های آن برای نسل نوجوان و جوان به ویژه در مراسم جشن و پارتی (جشن تولد دوستان) که معمولاً خارج از نظارت والدین انجام می‌گیرد، مراسم عروسی، سفرهای تفریحی با دوستان در خارج از شهر و… بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ضمن اینکه شکل‌هایی از آن در بسته‌بندی‌های شیک به عنوان شربت و آب‌میوه خارجی در برخی سوپر مارکت‌ها ممکن است به آسانی در معرض خرید و فروش قرار بگیرد.
علاوه بر این، بیشتر عواملی که موجب کشش دانش‌آموزان به سمت مشروبات الکلی می‌شود همان‌هایی است که در مورد سیگار و مخدرهای صنعتی ذکر شد.
مرکز مشاوره خانواده امن در صدد است تا با آگاهی بخشی به جامعه و برگزاری کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی مختلف و همچنین ارایه خدمات روان‌شناختی سهمی هر چند کوچک در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی داشته باشد.
